08/05/2025
Miễn trừ trách nhiệm cho dự án nghiên cứu không đạt kỳ vọng
Sáng 6-5, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Phó Thủ tướng Lê Thành Long đã trình bày tờ trình dự án Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đề xuất cơ chế linh hoạt nhằm khuyến khích đổi mới và chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu.
Dự thảo luật mới mang đến hành lang pháp lý đột phá, cho phép các tổ chức nghiên cứu được tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong triển khai hoạt động, xây dựng bộ máy và chi tiêu theo cơ chế khoán chi. Nhà nước sẽ quản lý mục tiêu, kết quả và hiệu quả nghiên cứu thay vì can thiệp vào quá trình thực hiện. Đáng chú ý, nếu một dự án nghiên cứu không đạt kết quả như kỳ vọng, tổ chức nghiên cứu sẽ không phải chịu trách nhiệm bồi thường và được miễn trừ trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại phát sinh cho Nhà nước.
Phó Thủ tướng Lê Thành Long nhấn mạnh, việc chấp nhận rủi ro không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý mà nhằm tạo động lực để các nhà khoa học dám theo đuổi những thách thức lớn, thúc đẩy đột phá trong khoa học, công nghệ. Những nghiên cứu thất bại vẫn mang lại bài học quý giá, mở ra hướng đi mới tiềm năng.
Phó Thủ tướng Lê Thành Long (Ảnh sưu tầm)
Thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu
Dự thảo luật cũng đề xuất thay đổi lớn về sở hữu và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Các cơ sở nghiên cứu sẽ được sở hữu và tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, thay vì Nhà nước giữ quyền sở hữu như quy định hiện hành. Người làm nghiên cứu được hưởng tối thiểu 30% lợi nhuận từ thương mại hóa và có quyền tham gia thành lập, điều hành doanh nghiệp. Cơ chế này giúp giải quyết điểm nghẽn trong việc định giá và hoàn trả kinh phí, tạo động lực đưa sản phẩm nghiên cứu ra thị trường.
Nhà nước sẽ thu hồi vốn đầu tư gián tiếp qua thuế, đồng thời tạo việc làm và thúc đẩy kinh tế - xã hội, theo mô hình đã áp dụng thành công ở nhiều quốc gia.
Đánh giá hiệu quả và phân bổ kinh phí
Hiệu quả hoạt động của tổ chức nghiên cứu sẽ được đánh giá tổng thể. Những tổ chức hoạt động tốt sẽ được ưu tiên cấp thêm kinh phí, trong khi các đơn vị kém hiệu quả có thể bị cắt giảm nguồn lực hoặc giải thể. Cơ chế này đảm bảo tài chính được phân bổ hợp lý, nâng cao chất lượng nghiên cứu.
Đề xuất bổ sung từ Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường
Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tán thành quy định chấp nhận rủi ro nhưng đề nghị bổ sung quy định phân biệt lỗi chủ quan hoặc vi phạm đạo đức nghiên cứu, đồng thời thiết lập nguyên tắc giảm thiểu rủi ro, tránh lạm dụng. Ủy ban cũng thống nhất với cơ chế phân chia lợi nhuận từ thương mại hóa, nhưng đề xuất xác định khung tỷ lệ cụ thể, khuyến khích tự thỏa thuận dựa trên tỷ lệ vốn góp.
Dự án luật được kỳ vọng sẽ tạo luồng sinh khí mới, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành động lực chính cho phát triển kinh tế - xã hội./.
Xuân Minh (TH)