04/02/2025
"Nhà khoa học có thể lập doanh nghiệp để thương mại hóa kết quả nghiên cứu?"
Thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học
Trong những năm qua, Đảng và Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích thương mại hóa các kết quả nghiên cứu khoa học. Các chính sách này không chỉ giúp đưa sản phẩm KH&CN trở thành hàng hóa mà còn góp phần đưa khoa học công nghệ trở thành động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, quá trình thương mại hóa vẫn còn gặp nhiều vướng mắc.
Một nghịch lý vẫn tồn tại là các doanh nghiệp có nhu cầu công nghệ trong sản xuất, nhưng không thể tiếp cận kết quả nghiên cứu của viện, trường. Nguyên nhân xuất phát từ những khác biệt trong quy định giữa các luật như Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Quản lý, Sử dụng tài sản công, Luật Công chức, Viên chức và Luật Sở hữu trí tuệ. Những “điểm nghẽn” này đã dẫn đến số lượng kết quả nghiên cứu được thương mại hóa còn khiêm tốn so với tiềm năng.
Để tháo gỡ khó khăn, Bộ Khoa học và Công nghệ đang chủ trì soạn thảo dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, dự kiến trình Chính phủ vào tháng 2/2025 và trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội vào tháng 3/2025.
Hoạt động nghiên cứu khoa học tại Viện Hóa học (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) (Ảnh Sưu tầm)
Nhà khoa học được phép lập doanh nghiệp
Một điểm mới quan trọng trong dự thảo luật là việc cho phép các nhà khoa học hoạt động trong tổ chức KH&CN công lập tham gia thành lập, điều hành doanh nghiệp nhằm thương mại hóa các kết quả nghiên cứu mà tổ chức này tạo ra.
Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Diệp, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ KH&CN), đây là quy định mang tính đột phá, tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho các nhà khoa học đưa sản phẩm nghiên cứu ra thị trường. Quy định này không chỉ thúc đẩy sự liên kết giữa các tổ chức nghiên cứu với doanh nghiệp mà còn nâng cao năng lực thực tiễn của nhà khoa học, giúp họ nắm bắt được nhu cầu công nghệ từ thị trường.
Đáng chú ý, trong thời gian làm việc tại doanh nghiệp, các nhà khoa học vẫn được giữ nguyên chế độ lương, các quyền lợi về quy hoạch, bổ nhiệm, và thi đua khen thưởng tại tổ chức KH&CN công lập. Điều này vừa đảm bảo tính ổn định trong sự nghiệp khoa học, vừa tạo động lực để các nhà khoa học tham gia sâu hơn vào quá trình thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu.
Bên cạnh đó, dự thảo luật còn mở rộng đối tượng tham gia vào hoạt động KH&CN, bao gồm: học viên thạc sĩ nghiên cứu, nghiên cứu sinh, nghiên cứu viên sau tiến sĩ, các cá nhân làm việc trong cơ quan quản lý nhà nước hoặc hoạt động độc lập trong lĩnh vực nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.
Phát triển mô hình doanh nghiệp khởi nguồn (spin-off)
Cùng với dự thảo luật, Bộ KH&CN đang xây dựng Nghị định quy định về việc thành lập hoặc tham gia thành lập doanh nghiệp khởi nguồn (spin-off). Các doanh nghiệp này sẽ được thành lập dựa trên các kết quả nghiên cứu có tiềm năng thương mại hóa tại các cơ sở giáo dục đại học, các tổ chức KH&CN công lập và các đơn vị sự nghiệp khác.
Nghị định sẽ quy định chi tiết các điều kiện, thẩm quyền, trình tự và thủ tục để thành lập doanh nghiệp khởi nguồn. Đồng thời, doanh nghiệp khởi nguồn phải đáp ứng các tiêu chí cụ thể như: sản phẩm nghiên cứu đã được cấp quyền sở hữu trí tuệ hoặc được sử dụng hợp pháp, có tiềm năng thương mại hóa cao, và được phê duyệt trong đề án thành lập doanh nghiệp.
Quá trình thành lập doanh nghiệp khởi nguồn sẽ được giám sát chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch, khả thi và hiệu quả hoạt động. Hội đồng trường hoặc người đứng đầu tổ chức KH&CN công lập sẽ có thẩm quyền quyết định việc thành lập doanh nghiệp này.
Tạo động lực cho đổi mới sáng tạo
Theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Mình, việc ban hành Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo cùng các quy định liên quan sẽ tạo hành lang pháp lý thuận lợi để các sáng tạo khoa học không chỉ dừng lại ở phòng thí nghiệm mà còn có cơ hội vươn ra thị trường.
Các quy định mới được kỳ vọng sẽ thúc đẩy sự liên kết chặt chẽ giữa các tổ chức nghiên cứu và doanh nghiệp, tăng cường hiệu quả sử dụng nguồn lực KH&CN quốc gia, và góp phần đưa khoa học trở thành động lực phát triển kinh tế.
Thông qua các chính sách này, các nhà khoa học sẽ có thêm nhiều cơ hội tham gia quản lý và phát triển doanh nghiệp, tạo điều kiện để KH&CN thực sự gắn bó với thực tiễn sản xuất, kinh doanh. Đây chính là tiền đề quan trọng để Việt Nam nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo, hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu./.
Trần Minh (TH)